برای تامین مالی استارتاپها، گزینههای متعددی وجود دارد. بسیاری از آنها با سرمایه شخصی بنیانگذارانشان شروع به کار میکنند، اما رفتهرفته با بزرگتر شدن استارتاپشان نیازمند تامین سرمایه از منابع خارجی میشوند. واضح است که یکی از آن راهها جذب سرمایهگذار است؛ یعنی مذاکره با یک سرمایهگذار فرشته یا یک شرکت VC که میتواند سرمایه مورد نیاز را تامین کند.
در گذشته، بهطور مفصل درباره دورههای سرمایهگذاری در استارتاپ (مثلاً مرحله بذری، سری A و…) توضیح دادیم. در این مقاله، به سراغ روش دیگری میرویم؛ اینبار به توضیح تسهیلات و اعتبارات مالی خواهیم پرداخت و نشان میدهیم که در دنیا چه مواردی برای استارتاپها در دسترس هستند. در نهایت تسهیلاتهای مرتبط موجود در ایران، که توسط صندوق نوآوری و شکوفایی معاونت علمی ریاست جمهوری عرضه میشوند، را شرح میدهیم.
تسهیلات اعتباریِ گَردان – Revolving credit facility
اولین موردی که به سراغ آن میرویم، تسهیلات اعتباری گردان (غلتان) است، که بهطور خلاصه به آن حتی Revolver هم میگویند. در واقع، اعتبار گردان یک وام مدتدار (Term loan) نیست؛ یعنی در آن پرداخت اقساط دورهای نداریم. بلکه در آن، به استارتاپ اجازه داده میشود تا از اعتباری که برای آن به میزان مشخصی در نظر گرفته شده، استفاده کند. سپس آن را باید بازپرداخت کرده تا بتواند مجددا آن را دریافت نماید.
یک مثال میتواند فرایند آن را شفافتر کند: فرض کنید یک خط اعتباری ۵۰.۰۰۰ دلاری برای یک استارتاپ فراهم شده است. این استارتاپ میتواند تا سقف این مبلغ از این تسهیلات استفاده کند. مثلاً با آن قبوض و دستمزد کارکنانش را پرداخت میکند. او میبایست آن را تسویه کرده و سپس میتواند مجددا تا سقف همان میزان از آن اعتبار استفاده نماید. تا زمانی که استارتاپ هنوز آن بدهی را تسویه نکرده، بهره آن با توجه به نرخ آن وام محاسبه میشود.
همانطور که مشخص است، این نوع اعتبار عموماً برای تامین سرمایه در گردش یک استارتاپ مورد استفاده قرار میگیرد. نکته قابل توجه آن است که نرخ بهره این اعتبار میتواند متغیر باشد. به این معنا که با توجه به شرایط بازار میتواند نرخ بهره آن تغییر کند؛ برای مثال اگر یک استارتاپ دو بار و در دو ماه متفاوت از این اعتبار استفاده کند، ضرورتی ندارد حتماً نرخ بهره یکسانی برای آن بپردازد.
اینکه نهاد مالی وامدهنده تا چه میزان برای یک استارتاپ اعتبار در نظر بگیرد را با توجه به صنعتی که آن استارتاپ در آن فعال است و شرایط مالی و بررسی صورتهای مالی آن تعیین میکند. همچنین معمولا بهطور سالانه به بررسی مجدد آن کسبوکار میپردازد تا تغییرات لازم را اعمال نماید. مثلا ممکن است درآمد آن استارتاپ کاهش یافته باشد و آن نهاد مالی تصمیم بگیرد تا میزان اعتبار را نیز کاهش دهد.
خط اعتباری تجاری – Business line of credit
خط اعتباری تجاری شباهت بسیار زیادی به تسهیلات اعتباری گردان دارد. همانند آن، اعتباری برای کسبوکار در نظر گرفته میشود و آن کسبوکار میتواند به میزان مورد نیاز خود و در زمان مورد نیاز تا سقف میزان اعتبار تعیینشده از آن استفاده کند. نرخ بهره آن نیز معمولا متغیر است. همچنین هردوی این دو نوع اعتبار مالی میتوانند با وثیقه و یا بدون وثیقه باشند. البته معمولا اعتبارات با وثیقه، هم میزان اعتبار بالاتر و هم نرخ بهره کمتری دارند. همچنین گرفتن اعتبارات بدون وثیقه غالبا همراه با سختگیریهای بیشتری هستند.
قابل ذکر است که در کنار این شباهتها، تفاوتهایی نیز با تسهیلات اعتباری گردان دارد. اول آنکه معمولا تسهیلات اعتباری گردان تاریخ پایانی ندارند و تا زمانی که یکی از طرفین قصد خاتمه آن را نداشته باشد میتوانند ادامه یابند. اما خط اعتباری تجاری عموما یک دوره برای آن تعریف میشود و در تاریخی مشخص به پایان میرسد، بدین معنا که پس از این تاریخ، وامگیرنده تنها باید بدهی خود را تسویه کرده و نمیتواند از آن اعتبار دیگر استفاده نماید.
اما تفاوت بسیار مهمتر آن است که خط اعتباری تجاری الزاما بهصورت گردان (revolving) نیست؛ یعنی میتواند غیر گردان (non-revolving) نیز باشد. منظور از غیر گردان این است که اعتباری خاص مشخص میشود. آن کسبوکار در دوره تعیینشده برای آن اعتبار در هر زمان به هر میزان اعتباری که میخواهد میتواند استفاده کند (طبیعتا تا سقف اعتبار مشخص شده)، اما با بازپرداخت آن بدهی نمیتوان اعتبار استفادهشده را مجدد استفاده نمود. مثلا اگر یک خط اعتباری تجاری ۱۰۰ هزار دلاری برای یک استارتاپ تعریف شود، در صورتیکه آن استارتاپ ۷۰ هزار دلار را استفاده کند، فقط ۳۰ هزارتای دیگر برای آن باقی میماند. حتی اگر آن ۷۰ هزار تا هم تسویه شود، دیگر تا پایان دوره اعتبار فقط از ۳۰ هزارتای باقیمانده میتوان استفاده نمود.
تامین مالی با حسابهای دریافتنی – Accounts Receivable Financing
در حسابداری، مفهومی به نام «حسابهای دریافتنی» وجود دارد که به مطالبات یک شرکت از سایرین گفته میشود. برای مثال، وقتی یک شرکت محصول خود را بهطور قسطی میفروشد، این طلبها بصورت حساب دریافتنی ثبت میگردند. در ترازنامه یک شرکت، حسابهای دریافتنی بهعنوان دارایی در نظر گرفته میشوند. این داراییها نقدشوندگی بالایی دارند و در دسته داراییهای جاری یک شرکت قرار میگیرند؛ چراکه داراییهای جاری اشاره به پول نقد و یا داراییهایی دارند که انتظار میروند ظرف حداکثر یک سال تبدیل به پول نقد شوند.
در نتیجه، این حسابهای دریافتنی میتوانند در مواقعی که یک استارتاپ یا شرکت نیاز به پول نقدی فوری دارد به کمک او بیایند. تامین مالی با حسابهای دریافتنی میتواند به دو صورت رخ دهد: روش اول، فروش آنها است. آنها بهعنوان یک دارایی توسط دارندهشان به یک شرکت یا نهاد مالی میتوانند فروخته شوند. معمولاً مبلغی که بابت آنها پرداخت میشود تا حداکثر ۹۰% ارزششان میباشد. به دلیل آنکه احتمال نکول وجود دارد، در این روش ریسک نکول از فروشنده به خریدار منتقل میشود، چرا که او مالک جدید این داراییها است.
اما روش دوم تامین مالی با حسابهای دریافتنی، دریافت وام به پشتوانه آنها است. این وامها میتوانند بدون وثیقه باشند و یا از وامگیرنده خواسته شود تا حسابهای دریافتنی خود را بهعنوان وثیقه وام قرار دهد. مزیت این وامها نسبت به فروش حسابهای دریافتنی برای استارتاپ این است که نیازی نیست مالکیت دارایی خود را از دست بدهد. بعضی شرکتها مانند Fundbox پس از انجام ارزیابیهای دقیق، به میزان ۱۰۰% ارزش حسابهای دریافتنی یک شرکت حاضر هستند به او وام دهند. بازپرداخت این وام طبیعتاً همراه با بهره خواهد بود. با این حال، در چنین حالتی ریسک نکول بر دوش وامگیرنده میباشد و در نتیجه در صورت عدم وصول برخی از آن مطالبات، مجبور میشود غیر از مبلغ بهره، حتی برای بازپرداخت بخشی از اصل مبلغ وامی که دریافت کرده، به سایر منابع مالی خود متکی شود.
وامدهی همتابههمتا – P2P
یکی دیگر از روشهای دریافت وام برای یک استارتاپ، استفاده از پلتفرمهایی هست که امکان وامدهی همتابههمتا (Peer-to-Peer Lending) را فراهم میکنند. در این روش، پلتفرم مذکور وامدهنده و وامگیرنده را بهطور مستقیم به یکدیگر متصل میکند. هر پلتفرمی شرایط و ضوابط خاص خودش را برای اعطای وامها دارد. برای مثال، هر کدام میتوانند سیاستهای متفاوتی برای تعیین نرخ بهره بهکار گیرند.
برخی از پلتفرمها حوزههای خاصی را هدف میگیرند. یکی از وبسایتهای معروف این حوزه که برای کسبوکارهای کوچک و متوسط وامهای خوبی عرضه میکند، Funding Circle است. در صفحه اول این وبسایت یک محاسبهگر مشاهده میکنید که در آن میتوانید با درج اطلاعات مربوط به وام مورد نظر، از قبیل مبلغ وام، زمان بازپرداخت و وضعیت سلامت اعتباری (Credit Health) خود، تخمینی از مبلغ اقساط ماهانه بهدست آورید.
تامین مالی تجهیزات – Equipment Finance
بعضی از استارتاپها برای پیشبردن فعالیتهای خود بسیار وابسته به داشتن تجهیزاتی خاص و در اختیار داشتن داراییهای مشهود (Tangible assets) هستند. در نتیجه، چنین کسبوکارهایی میبایست به سراغ اجاره یا خریدن این دسته از داراییها بروند.
اجاره کردن چنین داراییهایی میتواند مزیتهایی داشته باشد، از جمله آنکه اینگونه دیگر ضرورتی ندارد تا هزینههای بزرگ مالی برای خرید این داراییها صرف شود؛ خصوصاً زمانی که یک استارتاپ نمیتواند از پس پرداخت هزینههایش بربیاید. همچنین در صورتیکه استفاده از آن دارایی قرار است برای مدت کوتاهی باشد، خیلی اوقات یک استارتاپ ترجیح میدهد منابع مالی خود را صرف خرید آن دارایی نکند و برای مدت کوتاهی صرفاً آن را اجاره نماید.
اما بههرحال، موارد متعددی وجود دارند که بهتر است آن استارتاپ به تملک یک تجهیزات خاص روی بیاورد. در چنین موقعیتی، ممکن است منابع مالی کافی برای آن وجود نداشته باشد و یا به هر دلیلی آن استارتاپ ترجیح دهد که منابع مالی در اختیار خود را فعلا صرف خرید آن تجهیزات نکند. در اینصورت، میتواند به سراغ وامی برای خرید تجهیزات برود که معمولا آن دارایی خریداریشده بهعنوان وثیقه برای آن وام عمل میکند.
وجود چنین وثیقهای، این انگیزه را میتواند به نهادهای مالی وامدهنده بدهد که معمولا بین ۸۰ تا ۱۰۰ درصد ارزش تجهیزات خریداریشده، وام پرداخت نماید. مدت زمان بازپرداخت چنین وامی به پارامترهای متعددی بستگی دارد و میتواند از چند ماه تا چند سال سال به طول بیانجامد. از جمله پارامترهایی که بر طول زمان وام و نرخ بهره آن موثر هستند، نرخ استهلاک تجهیزات، مبلغ وام و اعتبار وامگیرنده میباشند. از دیگر هزینههای جانبی که جهت دریافت این وام بایستی در نظر گرفت، هزینه بیمه تجهیزات خریداری شده است که معمولا بایستی اجبارا انجام شود.
واضح است که مهمترین مزیت دریافت وام برای خرید تجهیزات، تملک آن دارایی است. بااینحال، وامگیرنده باید این را در نظر بگیرد که ممکن است هزینه چنین وامی برای او زیاد محسوب شود و نتواند آن را کامل بازپرداخت کند. در نتیجه با چالشهای مالی، از جمله خطر ورشکستگی، مواجه شود و یا سرمایهای که میتوانست به شیوهای کارآمدتر سرمایهگذاری گردد را بابت بازپرداخت این وام از دست بدهد. نتیجه چنین امری، فاصلهگرفتن سطح فعالیت این شرکت از سطح مطلوب و مورد انتظار خودش است.
تامین مالی جمعی – Crowdfunding
روش دیگر تامین مالی که برای استارتاپها بسیار میتواند مناسب باشد، «تامین مالی جمعی» یا کراودفاندینگ نام دارد که در ایران نیز در دسترس شرکتها قرار دارد. در این روش، یک استارتاپ و یا شرکت برای تامین مالی فعالیتهای خود اقدام به جمعآوری سرمایههای کوچک از سرمایهگذاران متعدد کرده و با تجمیع آنها سرمایه مورد نیاز خود را بهدست میآورد؛ کسبوکار سرمایه مورد نیاز خود را اعلام میکند، اطلاعات مالی و تجاری کافی برای شناساندن خود و فعالیتهایش به سرمایهگذاران را منتشر کرده و سرمایهگذاران به بررسی اسناد و اطلاعات ارائه شده میپردازند. پس از انجام بررسیها، درصورت تمایل به سرمایهگذاری، میتوانند مبلغی را مطابق میل خود و در چارچوب مقررات پلتفرم (مثلا ممکن است حداقل مبلغ سرمایهگذاری مشخص شده باشد) به آن طرح یا استارتاپ بهعنوان سرمایه بپردازند. تجمیع این سرمایههای کوچک و بزرگ، نهایتا سرمایه مورد نیاز استارتاپ را تامین میکند.
این روش تامین مالی، بهطور کلی میتواند به ۵ شکل مختلف صورت بگیرد:
بر اساس پاداش (Rewards-Based): در این مدل، کسبوکارها در ازای سرمایهای که از سرمایهگذاران میگیرند، به آنها چیزی تحت عنوان پاداش میدهند. معمولا در این مدل، گزینههای مختلفی برای سرمایهگذاری در اختیار سرمایهگذاران گذاشته میشود و یا به عبارت دیگر، سطوح مختلف سرمایهگذاری تعریف میشوند که هرکدام از آن گزینهها، پاداش خاص خود را دارد. بسیاری اوقات این پاداشها مرتبط با فعالیت آن کسبوکار هستند. برای مثال، خدمت یا محصولی که قرار است تولید کنند را بهعنوان پاداش ارائه میدهند. واضح است که در چنین روشی، سرمایهگذاران سهامی از آن کسبوکار بهدست نمیآورند و در سود مالی آن شریک نخواهند شد.
بر اساس سهام (Equity-Based): مدل دیگری که در تامین مالی جمعی استفاده میشود، مبتنی بر سهام است. این روش دقیقا یک سرمایهگذاری است. در ازای سرمایهای که سرمایهگذاران به استارتاپ میدهند، از آن سهام دریافت میکنند. این مدل مزیتهای مهمی دارد، از جمله آنکه معمولا انگیزه بیشتری به افراد برای سرمایهگذاری مبالغ بزرگتر میدهد. همچنین، موجب ورود افراد جدید به کسبوکار میشود که میتوانند فرصتهایی را برای آن استارتاپ فراهم کنند، مثلا با شبکه ارتباطی یا دانشی که در اختیار دارند.
اما در کنار آن، چالشهایی را برای استارتاپ در مقایسه با مدل قبلی ایجاد میکنند. مساله اول، از دست رفتن بخشی از مالکیت است؛ بخشی از سهام به افراد جدید منتقل میشود و مالکیت صاحبان فعلی استارتاپ را کاهش میدهد. بهعلاوه، مسائل حقوقی و امور مدیریتی را پیچیدهتر میکند. در این وضعیت، ما مجموعهای از سهامداران را خواهیم داشت که تعامل با آنها و انتظاراتشان برای مدیریت صحیح استارتاپ، خود چالشهایی اساسی هستند. همچنین فشار احتمالی آنها برای به سود رسیدن استارتاپ میتواند بر پیچیدگیهای مدیریت آن شرکت بیافزاید.
بر اساس بدهی (Debt-Based): این مدل شبیه وامدهی همتابههمتا میباشد. افراد و کسبوکارها میتوانند به استارتاپی که نیاز به سرمایه دارد، بهطور مستقیم وام بدهند. گرچه برای استارتاپ، مزیتهایی مانند حفظ سهام را دارد، ولی باید این را در نظر گرفت که مهمترین چالش آن، بدهی بودن آن است. این بدهی در مدت معینی همراه با بهره آن باید بازپرداخت شود، فارغ از آنکه استارتاپ در چه وضعیتی از نظر مالی باشد.
بر اساس اهدا (Donation-Based): این مدل معمولا برای پروژههای خیریه مورد استفاده قرار میگیرد. تامینکنندگان مالی چنین طرحهایی معمولا هدفی جز انجام یک کار خیرخواهانه ندارند و به دنبال کسب منافع مادی از این سرمایهگذاری نیستند. در واقع با چنین روشی میتوان منابع مالی برای پروژههای خیریهای که سرمایه بزرگی نیاز دارند را از طریق تجمیع منابع مالی کوچک افراد زیادی تامین کرد.
عرضه توکن اوراق بهادار (Security Token Offerings): در سالهای اخیر، ظهور بلاکچین امکان جدیدی را برای تامین مالی استارتاپها فراهم کرده است. STO ها، توکنهایی دیجیتال هستند که یک استارتاپ میتواند آنها را در ازای سرمایهای که از سرمایهگذاران جذب میکند منتشر کرده و به آنها عرضه کند. STO ها معمولا به پشتوانه یک دارایی مانند سهام آن شرکت یا یک دارایی مشهود هستند. همانطور که از اسمشان پیداست، در کشورهایی که از نظر قانونی امکان ارائه آنها وجود دارد، قوانین مرتبط با اوراق بهادار بر این توکنها حاکم میشود.
نمونههایی از تسهیلات کشوری برای استارتاپها
در بسیاری از کشورها، سازمانهای دولتی تسهیلات مالی در اختیار استارتاپها و یا بصورت کلی کسب و کارهای کوچک قرار میدهند. در ادامه به دو نمونه از آمریکا و ایران اشاره خواهیم نمود.
وامهای اداره کسبوکارهای کوچک ایالات متحده
سازمانی دولتی تحت عنوان «اداره کسبوکارهای کوچک» (Small Business Administration) در ایالات متحده وجود دارد. این سازمان، در واقع یک «آژانس مستقل دولت ایالات متحده» (Independent agency of the United States government) محسوب میشود و به موجب قانون Small Business Act در سال ۱۹۵۳ با هدف حمایت از کارآفرینان و کسبوکارهای کوچک ایجاد شده است.
این سازمان انواع مختلف وام برای طیف گستردهتری از کسبوکارها را ارائه میدهد؛ وامی به نام وام 7(a) برای خرید تجهیزات، املاک و مستغلات، تامین مالی بدهیهای جاری کسبوکار و هزینههای ایجاد زیرساختهای مرتبط با هوش مصنوعی. وام دیگری به نام وام 504 وجود دارد که از آن برای اهدافی مانند پرداخت بدهیها و تامین سرمایه در گردش استفاده نمیشود، بلکه موارد زیرساختی، مانند خرید یا ساخت تجهیزات و ماشین آلات با حداقل عمر مفید باقیمانده ۱۰ سال، را هدف قرار داده است. مبلغ این وام میتواند تا ۵ میلیون دلار باشد.
همچنین نوع دیگری وام در این سازمان تعریف شده است که «وام کوچک» (Microloan) نام دارد. مبلغ آن تا سقف ۵۰.۰۰۰ دلار است، اما به گفته وبسایت این سازمان، میانگین وام پرداختشده برابر با ۱۳.۰۰۰ دلار میباشد. این وام نبایستی برای پرداخت بدهیهای جاری مورد استفاده قرار گیرد، زیرا که هدف آن صرفا کمک به کسبوکارهای کوچک برای بازسازی، بازگشایی، تعمیر و بهبود کسبوکارشان است و برای مواردی مانند سرمایه در گردش، تجهیزات و ماشین آلات، انبار و… میتواند استفاده شود.
صندوق نوآوری و شکوفایی معاونت علمی ریاست جمهوری ایران
در پایان، به سراغ تسهیلات و اعتباراتی میرویم که در ایران توسط یک صندوق دولتی به نام «صندوق نوآوری و شکوفایی» زیر نظر معاونت علمی ریاست جمهوری عرضه میشوند. این سازمان مجموعه وامهایی برای شرکتهای دانش بنیان و شتابدهندهها ارائه میدهد. این وامها معمولا کارمزدهای بسیاری پایینی دارند، همراه با زمان تنفس هستند و برای اهداف مختلفی عرضه میشوند. برای مثال، تسهیلات «ورود به بازار»، کارمزدی ۴ درصدی دارد و حداکثر مجموع زمان تنفس و بازپرداخت آن ۳ سال است. همانطور که از اسمش پیداست، مخصوص ورود به بازار میباشد و در نتیجه از الزامات آن این است که شرکت متقاضی فروشی نداشته باشد.
از طریق این صندوق، میتوان وامهایی مدتدار، مشابه تسهیلات ورود به بازار، برای نمونهسازی، تولید صنعتی، لیزینگ و پوشش هزینههای جاری اجرای قرارداد دریافت کرد که هرکدام شرایط اختصاصی خودش را دارند. جهت آشنایی بیشتر با این تسهیلات به وبسایت این صندوق مراجعه نموده و پس از مطالعه شرایطشان، میبایست مدارک لازم را آماده کرده و فرم مخصوص آن را در وبسایت تکمیل نمایید.
همچنین شرکتهای دانشبنیانی که در ازای فروش کالای تجاری، تولیدی و یا ارائه خدمات، اسناد دریافتنی در اختیار دارند، میتوانند برای تامین نیازهای مالی کوتاهمدت خود، اقدام به تنزیل این اسناد نمایند. نرخ تنزیل در وبسایت این صندوق ۱۲% نوشته شده است. البته استفاده از این تسهیلات شرایط خاص خودش را دارد. در صفحه اختصاصی تسهیلات «خرید دین» ذکر شده است که «هر شرکت متناسب با اسناد دریافتنی تجاری تا سقف 30% فروش دانشبنیان سالانه خود مجاز به دریافت تسهیلات است.» همچنین هر شرکت صرفا میتواند یکبار در سال و یا دو بار در دو دوره متوالی ۶ ماهه از این تسهیلات استفاده نماید.
البته همانطور که قبلتر ذکر شد، در کنار این تسهیلاتی که برای شرکتهای دانشبنیان فراهم گردیده، برای شتابدهندهها و توسعه فعالیت آنها نیز تسهیلاتی در نظر گرفته شده است. طبق آنچه در صفحه اختصاصی تسهیلات «توسعه خدمات شتابدهی» آمده است، شتابدهندهها با توجه به سابقهای که دارند، از جمله تعداد استارتاپهای پذیرششده، نیروی انسانی، هزینههای انجامشده در گذشته، فضای استقرار تیمها و میزان موفقیت کسبشده در تبدیل استارتاپهای پذیرششده به شرکتهای تجاری، امتیازاتی کسب میکنند. تسهیلات پرداختی به آنها متناسب با این امتیاز میباشد. آنها نیز باید درخواست خود را از طریق وبسایت صندوق ثبت نمایند.
شایان ذکر است که تمامی خدمات این صندوق، محدود به تسهیلاتی که اشاره شد، نیست. این صندوق در تامین مالی از طریق سرمایهگذاری نیز میتواند مشارکت داشته باشد. همچنین در زمینه صدور ضمانتنامههای بانکی ارزی و ریالی از طریق بانکهای همکار خود نیز میتواند به شرکتهای دانشبنیان کمک نماید. البته هر کدام شرایط و ضوابط خاص خود را دارند که میبایست در صورت تمایل، در وبسایت این صندوق آنها را مطالعه کرده و مدارک مورد نیاز را فراهم نمایید.
منابع و مطالعه بیشتر:InvestopediaInvestopediaInvestopediaصندوق نوآوری و شکوفاییInvestopediaInvestopediaBankRateInvestopediaStripeInvoiceraFundable