بانکداری باز رویکردی نسبتا جدید در صنعت بانکداری است که با توسعه تکنولوژی، مخصوصا اینترنت، ممکن شد. به‌طور کلی، در این رویکرد، داده‌های مالی مشتریان بانک‌ها و سایر نهادهای مالی، مثلا اطلاعات تراکنش‌های آنها، از طریق API ها به شرکت‌های ثالث، معمولا استارتاپ‌های حوزه فینتک، عرضه می‌شوند تا این استارتاپ‌ها با کمک داده‌ها، محصولات و خدمات مالی نوآورانه‌ای بسازند.
برای مثال، می‌توان به نرم‌افزارهای مدیریت مالی شخصی اشاره کرد که چنین سرویسی، می‌تواند با دسترسی داشتن به اطلاعات حساب بانکی یک شخص، درآمدها و هزینه‌های او را مدیریت کرده و حتی با توجه به این داده‌ها، پیشنهاداتی شخصی‌سازی‌شده درباره چگونگی مدیریت بودجه شخصی به مشتری خود بدهد. همچنین مثال دیگری از بانکداری باز، سرویس‌های بررسی اعتبار هستند که با بررسی داده‌های مرتبط با سابقه مالی یک شخص (درآمد، هزینه و گردش حساب او)، به انجام اعتبارسنجی او و ارائه گزارش آن می‌پردازند و امکان دریافت وام و خرید قسطی را برای افراد تسهیل می‌کنند.
بایستی توجه داشت که بانکداری باز تنها شامل دسترسی به اطلاعات تراکنش‌های مشتری نیست، بلکه بر حسب قوانین حاکم بر کشور یا منطقه مربوطه، امکان اعطای مجوز جابجایی بین بانکی و یا پرداخت آنلاین به شرکت‌های ثالث نیز وجود دارد. همچنین ممکن است هر بانک بر اساس سیاست‌های رقابتی خود و در چارچوب قوانین حاکم، نسبت به اعطای دسترسی به سرویس‌های دیگری نیز اقدام نماید.
در واقع بانک‌ها، به عنوان نهادهای مالی بزرگ، معمولا انعطاف‌پذیری و توان لازم جهت طراحی و توسعه محصولات نوآورانه و یا خاص که ممکن است مشتری کمی داشته باشد را ندارند. آنها با در اختیار گذاشتن سرویس‌های پایه‌ای مورد نیاز برای محصولات فینتکی به استارتاپ‌ها، به انجام امور بانکداری خود می‌پردازند، در حالی که شرکت‌های کوچک استارتاپی با استفاده از این سرویس‌ها و با طراحی محصولات و خدمات نوآورانه به نیازهای تخصصی صنعت خاص و یا کاربران نهایی پاسخ می‌دهند.
تاریخچه بانکداری باز
در گذشته، بانک‌ها تمامی اطلاعات مشتریان خود را صرفا در سیستم بسته خود نگه می‌داشتند، اما امروزه بانکداری باز درحال تغییر دادن مناسبات بین مشتریان و سرویس‌های مالی است. هم‌اکنون، حجم بازار بانکداری باز ده‌ها میلیارد دلار است، اما این حجم طبیعتا به یک‌باره به‌دست نیامده و سرگذشت این بازار شاهد تغییر و تحولات زیادی بوده است.
آزمایش اداره پست آلمان در 1980 و تحولات ناشی از آن
گرچه بانکداری باز در اصل مربوط به دوران اخیر است، اما برخی شروع آن را سال 1980 می‌دانند. اداره پست آلمان 2000 نفر را برای انجام آزمایشی به نام «بانک من در اتاق پذیرایی» (My bank in the living room) دعوت کرد تا با آنها خدمات بانکداری آنلاین خود را تست نماید.
این آزمایش نهایتا به توسعه پروتکل بانکداری آنلاین HBCI (Home Banking Computer Interface) در 1998 در آلمان منجر شد که چند سال بعد، نام آن به FinTs (Financial Transaction Services) در 2002 تغییر یافت. این پروتکل‌ها برای بانکداری آنلاین، امکان بهره‌گیری از امکاناتی مانند استفاده از پسوردهای یکبار مصرف، اتصال به شبکه سوئیفت و رمزگذاری (encryption) را فراهم می‌کردند.
در سال 2004، نسخه چهارم FinTs معرفی شد که اطلاعات را به فرمت XML تبدیل می‌کرد. همچنین، با ترکیب HBCI و تکنیک Screen Scraping، مکانیسمی به نام SOFORT ایجاد شد. با کمک Screen Scraping می‌توان اطلاعات را از صفحه یک نرم‌افزار خواند و آن را برای نمایش در نرم‌افزار دیگری آماده کرد که بعدا API ها جای این تکنیک را گرفتند.
بانکداری باز در ایالات متحده
شروع بانکداری باز در ایالات متحده به سال 1997 برمی‌گردد، یعنی زمانی که استانداردی تحت عنوان OFX (Open Financial Exchange)، که مبتنی بر XML بود، توسط سه شرکت مایکروسافت، Intuit و CheckFree ایجاد شد که با کمک آن بتوانند تبادل اطلاعات میان نرم‌افزارهای مختلف را ممکن سازند. از آنجا که قبل‌تر هم در این مقاله به XML اشاره شده بود، لازم به ذکر است که به‌طور کلی، XML امکان آنکه اطلاعات موجود در یک نرم‌افزار توسط نرم‌افزاری دیگر قابل خواندن شود را فراهم می‌کند.
سازوکارهای بانکداری باز
استارتاپ‌های حوزه مالی که از سازوکارهای بانکداری باز استفاده می‌کنند، امروزه برای آنکه به اطلاعات یک شخص دسترسی داشته باشند، باید اجازه او را اخذ نمایند. پس از آنکه مشتری این اجازه را صادر کرد، آنها درخواستی به بانک مشتری ارسال می‌کنند تا داده‌های مشتری را دریافت نمایند. قابل ذکر است که این اجازه صرفا تا زمانی اعتبار دارد که مشتری بخواهد؛ یعنی مشتری می‌تواند هر موقع که دیگر مایل نبود، اجازه خود را پس بگیرد و آن استارتاپ یا نهاد مالی دیگر حق دریافت اطلاعات مشتری را ندارد. همچنین در برخی قوانین یا چارچوب‌ها، حتی اگر مشتری اجازه خود را پس نگیرد، آن استارتاپ صرفا تا مدت زمان محدودی (مثلا 12 ماه) حق دسترسی به این داده‌ها را دارد و پس از آن می‌بایست مجدد از مشتری اجازه کسب کند.
بانکداری باز چگونه کار می‌کند؟
از نظر فنی، امروزه دیگر نیازی به Screen Scraping برای استخراج اطلاعات از یک نرم‌افزار نیست، بلکه بانک‌ها با کمک API اطلاعات را برای شرکت‌های ثالث، یعنی استارتاپ‌ها و سایر نهادهای مالی، ارسال می‌کنند. در واقع به‌طور کلی، استفاده از API روشی است برای آنکه اطلاعات بین دو نرم‌افزار مبادله شود.
در بانکداری باز، این اطلاعات می‌تواند شامل هر داده‌ای از کاربر باشد، برای مثال می‌تواند اطلاعات تراکنش‌ها، موجودی حساب بانکی و تعداد حساب‌هایی که یک شخص در یک بانک دارد از طریق API از بانک به یک استارتاپ فینتکی ارسال شود. بانک باید این API ها را ایجاد کرده و با ارائه آنها به استارتاپ‌ها و سایر نهادهای مالی، امکان دسترسی آنان به اطلاعات کاربران بانک را فراهم نماید. البته همان‌طور که قبلا هم توضیح دادیم، این تبادل اطلاعات باید با اجازه مشتری بانک صورت گیرد.
پس از آنکه استارتاپی به API یک بانک متصل شد، اطلاعاتی که از بانک دریافت می‌کند را می‌تواند در محصولات خود مورد استفاده قرار دهد و خدمات خود به مشتریان را بر اساس این داده‌ها عرضه نماید. بیایید این موضوع را به‌طور شفاف‌تر با ارائه یک مثال توضیح دهیم:
فرض کنید شخصی یک وب‌سایت مقایسه قیمت خودروها را باز کرده و به بررسی گزینه‌های مختلف می‌پردازد. در نهایت، او یک خودرو را انتخاب می‌کند، اما برای خرید آن نیازمند دریافت وام می‌باشد. در این وب‌سایت، این امکان فراهم شده تا کاربر اطلاعات خود را وارد کند و مثلا بنویسد که مایل به خرید کدام خودرو است، چقدر از آن را حاضر است به‌طور نقدی پرداخت کند و حداکثر مایل است چقدر در ماه برای اقساط وام بپردازد. سپس، این شخص می‌بایست به این وب‌سایت اجازه دسترسی به اطلاعات حساب بانکی خود را بدهد. البته قبل از آن، باید تمامی شرایط و قوانین را کامل مطالعه نموده و آنها را بپذیرد. پس از آن، وقتی او اجازه این دسترسی را داد، این استارتاپ اطلاعات مالی را از بانک مطالبه می‌کند. بانک ابتدا بررسی می‌کند که آیا مقررات به‌طور کامل در این زمینه رعایت شده‌اند یا خیر.
پس از آنکه بانک، داده‌های مالی کاربر را در اختیار استارتاپ قرار داد، آن استارتاپ با بررسی و تحلیل این داده‌ها متوجه خواهد شد که سابقه اعتبار این شخص چگونه است و همچنین میزان درآمد او را می‌تواند به‌طور شفاف بداند. در نتیجه، با داشتن این اطلاعات این امکان برای استارتاپ فراهم می‌شود که با توجه به این داده‌ها و ترجیحاتی که کاربر قبلا در وب‌سایت نوشته بود، پیشنهاداتی برای اعطای وام یا خرید اقساطی به او بدهد. این کار، از این جهت برای استارتاپ اهمیت دارد که با بررسی اطلاعات مالی شخص، می‌تواند ریسک خود را برای نکول و عدم پرداخت اقساط وام کاهش دهد و همچنین وامی متناسب با تمایلات و امکانات مشتری برای او طراحی نماید.
برای مثال در انگلستان، این استارتاپی که درخواست اطلاعات می‌کند می‌بایست حتما مقررات سازمان FCA را رعایت کرده و حتی از آن سازمان مجوز هم داشته باشد. بانک باید این گواهی صادرشده از سوی FCA را پیش از اعطای داده‌ها به آن استارتاپ بررسی کند. ضرورت به داشتن چنین مجوزی و همچنین مقررات این حوزه، در هر کشوری می‌تواند متفاوت باشد، مثلا در ایالات متحده آمریکا، مجوزی برای این موضوع صادر نمی‌شود، بلکه صرفا مجموعه‌ای از قوانین و مقررات وجود دارند.
از جمله کاربرد مهم دیگری که این API های توسعه‌یافته توسط بانک‌ها دارند، به‌کارگیری آنها در FedNow (در ایالات متحده) نیز می‌باشد: در سال 2023، سیستمی توسط فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) با نام FedNow ایجاد شد که اولین سازوکار انتقال پول در لحظه (Real-time) بود که فدرال رزرو توسعه‌اش داده است. تا پیش از این، فدرال رزرو هرگزی چنین سیستمی نداشته و نقل‌وانتقالات پول صرفا توسط سازوکارهای خصوصی انجام می‌شد. این سیستم نیز از این API ها برای انجام ماموریت خود بهره می‌گیرد.
مزایای بانکداری باز برای مشتریان، بانک‌ها و استارتاپ‌های فینتک
یک نوآوری در یک صنعت، وقتی برای فعالین آن صنعت جذاب خواهد بود که بتواند با کمترین هزینه، بیشترین بهره‌وری ممکن را ایجاد نماید. وقتی این فناوری امکان خلق و ارائه ارزش به مشتریان را تسهیل کند، نه تنها مشتریان که حتی کسب‌وکارها نیز از عواید آن بهره‌مند می‌شوند. بانکداری باز نیز از این امر مستثنا نمی‌باشد و در نتیجه، در شرح مزایای آن باید از ارزشی که برای مشتریان خلق می‌کند شروع کرد. تا به این قسمت از مقاله، احتمالا با موارد مختلفی از فواید به‌کارگیری آن آشنا شده‌اید، اما در این بخش به‌طور مفصل به آن خواهیم پرداخت.
از جمله ارزش‌هایی که در صنعت بانکداری برای مشتریان بسیار اهمیت دارند، توانایی وام‌گرفتن و پس‌اندازکردن راحت‌تر است. بانکداری باز با ارائه اطلاعات دقیق درباره مشتریان، به کمک نهادهای مالی می‌آید و آنها را قادر می‌سازد که وام‌هایی متناسب با وضعیت مالی و نیاز مشتری به او ارائه دهند. همچنین، با تحلیل و بررسی این داده‌ها، می‌تواند به متخصصین حوزه مالی کمک کند تا آنها در ارائه توصیه‌های مالی در جهت چگونگی دخل و خرج افراد، به آنها مشورت‌های بهتری بدهند تا مدیریت مالی شخصی (PFM) افراد توسعه یابد.
همچنین بانکداری باز، امکان انجام پرداخت‌های دوره‌ای (Recurring Payments) را نیز ممکن می‌کند. برای مثال، وقتی اشتراک یک سرویس مانند یک سرویس پخش فیلم را تهیه می‌کنید، به‌جای آنکه هر ماه بخواهید اشتراک آن را تمدید نمایید، می‌توانید از امکان پرداخت‌های دوره‌ای بهره‌مند شوید تا به‌طور خودکار این پرداخت انجام شود. به‌علاوه، سیستم‌های برگشت وجه (Refund) نیز بر پایه بانکداری باز ممکن می‌شوند. مثلا شما خریدی از یک فروشگاه آنلاین انجام می‌دهید، اما به دلایلی از خرید خود پشیمان می‌شوید، در صورت وجود یک سیستم برگشت وجه خودکار که با API بانک‌ها در ارتباط است، می‌توانید بدون نیاز به طی کردن فرایندهای پیچیده و زمانبر، به‌طور آنلاین درخواست لغو خرید و برگشت وجه خود را به فروشنده بدهید.
این مواردی که بیان کردیم، صرفا تعداد محدودی از مزیت‌هایی است که این نوآوری می‌تواند برای مشتریان به همراه داشته باشد. اما نکته قابل توجه این است که این مزایا صرفا برای افراد نیست، بلکه حتی کسب‌وکارها هم از آنها می‌توانند بهره‌مند شوند. مثلا سازوکارهای پرداخت دستمزد به‌طور خودکار، به‌عنوان نوعی از پرداخت‌های دوره‌ای و یا تسهیل دریافت وام برای توسعه کسب‌وکار خود با توجه به داده‌های مالی یک شرکت، از جمله مزایا برای شرکت‌ها هستند.
نکته جالب در این‌باره، این است که پرداخت‌های دوره‌ای الزاما نباید با مبلغ ثابت از پیش‌تعیین‌شده‌ای صورت گیرند. نوعی از پرداخت‌های دوره‌ای به نام «پرداخت‌های دوره‌ای متغیر» یا Variable Recurring Payments (VRPs) وجود دارد که در آن می‌توان متغیرهایی را تعریف کرد تا مبلغ نهایی قابل پرداخت براساس آنها محاسبه شده و پرداخت انجام شود، مثلا پرداخت دستمزدها معمولا نیازمند چنین سازوکاری هستند.
وقتی بانکداری باز بتواند امکان عرضه خدمات متنوعی را برای بانک‌ها و استارتاپ‌ها فراهم کند، قطعا آنها نیز از آن سود خواهند برد. با توسعه سرویس‌های مبتنی بر بانکداری باز، قدرت رقابت این کسب‌وکارها در این صنعت افزایش می‌یابد و در نتیجه می‌توانند سهم بیشتری از بازار به‌دست آورند و حتی حجم کل بازار نیز بزرگ‌تر می‌شود. همچنین در کنار آن، ریسک ارائه خدمات مالی را برای آنها کاهش می‌دهد، چرا که با کمک این سازوکار می‌توانند به اطلاعات دقیق‌تری از مشتریان خود دست یابند و بنابراین می‌توانند با دیدی بازتر درباره چگونگی اعطای خدمات مالی مختلف، از جمله وام‌ها، تصمیم بگیرند. به‌علاوه بانکداری باز، همان‌طور که قبل‌تر اشاره داشتیم، به خودکارشدن فرایندها کمک می‌کند که این امر موجب سریع‌تر شدن کارها و حتی کاهش هزینه انجام آنها می‌شود.
چالش‌های بانکداری باز
در کنار مزایای بسیار زیادی که به‌کارگیری چنین رویکردی دارد، قابل ذکر است که آن از آماج انتقادات نیز در امان نبوده و تابه‌حال چالش‌هایی درباره‌اش مطرح شده است. البته همواره از سمت استارتاپ‌ها، طراحان محصول این حوزه و حتی سیاستگذاران تلاش شده تا بتوانند این مشکلات را تا جای ممکن حل کرده و راهکارهایی برای آنها عرضه نمایند. از جمله آنها می‌توان به چالش‌های فنی مانند حفاظت از داده‌ها و یا چالش‌های حقوقی جدیدی که ایجاد شده‌اند، مثلا در زمینه حریم خصوصی، اشاره کرد.
امنیت داده‌ها در بانکداری باز
داده‌های مالی افراد از حساسیت زیادی برخوردارند و در نتیجه، کار کردن با آنها هرگز بدون ریسک نیست. یکی از نگرانی‌های مهم در این زمینه، خطر افشای اطلاعات (لیک شدن اطلاعات) است که می‌تواند به‌دلیل ضعف امنیتی در APIها رخ دهد و اینگونه اطلاعات مالی مشتریان یک بانک در اختیار سواستفاده‌گران قرار گیرد.
مثلا این اتفاق می‌تواند به این‌صورت رخ دهد که درخواست‌های غیرواقعی به API ها ارسال شوند، درحالیکه ظاهری کاملا موجه دارند و تشخیص آن برای سیستم بانک ممکن است دشوار باشد که این امر می‌تواند موجب دزدیده شدن اطلاعات کاربران شود. همچنین ممکن است این اتفاق با «حمله مرد میانی» (Man-in-the-middle Attack) رخ دهد. شخص کلاهبردار می‌تواند با قرار گرفتن میان کاربر و یک ارائه‌دهنده سرویس (مثلا یک استارتاپ فینتکی) دست به سرقت اطلاعات یک کاربر بزند. مثلا با استفاده از یک صفحه فیشینگ، اطلاعات کاربر را از او گرفته و از طریق استارتاپ فینتکی به API بانک دسترسی یافته و اقدام به کلاهبرداری نماید، مثلا می‌تواند به انتقال پول از حساب کاربر به حسابی دیگر که در اختیار کلاهبردار است، دست بزند.
یکی دیگر از نگرانی‌ها در این زمینه، مرتبط با فروش داده‌ها است. یک استارتاپ فینتکی با دسترسی به این داده‌ها از طریق سرویسی که ارائه می‌کند، ممکن است اقدام به فروش اطلاعات افراد، بدون اطلاع آنها، به سایر شرکت‌ها و نهادها نماید.
البته قابل ذکر است که تلاش شده تا با سیاست‌گذاری‌ها و مقرراتی که تنظیم شده‌اند، همچنین طراحی‌های فنی دقیق این سامانه‌ها، نگرانی‌ها برای این چالش‌ها کاهش داده شده و تا حد امکان رفع گردند.
چالش‌های اجرای بانکداری باز
مسائل مرتبط با حفاظت از داده‌ها تنها چالش‌های مهم بانکداری باز نیستند. در مسیر اجرا و توسعه نرم‌افزارهای مبتنی بر بانکداری باز، یکی از مهم‌ترین محدودیت‌ها قدیمی بودن سیستم‌های فنی برخی بانک‌ها است که سال‌های سال پیش طراحی شده‌اند و به دلیل قدیمی بودن تکنولوژی یا معماری داده‌شان، استفاده از آنها در بانکداری باز و اتصال به APIها گاهی بسیار دشوار و شاید حتی از نظر فنی غیرممکن باشد و یا بسیار هزینه زیادی داشته باشند.
به‌علاوه، از جمله چالش‌های فنی دیگر چنین سیستم‌هایی آن است که آنها معمولا در لحظه باید اطلاعات زیادی را پردازش کرده و پاسخ درخواست‌های زیادی را بدهند. در نتیجه، حتی با یک معماری داده خوب و طراحی حرفه‌ای، ممکن است همچنان نیازمند مصرف منابع زیادی باشند و فشار زیادی بر سرورهای بانک وارد کنند، که این امر می‌تواند فعالیت‌های بانک را مختل کرده و آن را نیازمند ارتقای زیرساخت‌های فنی خود نماید که خود نیز موضوعی هزینه‌بر است.
همچنین، اجرای بانکداری باز صرفا همراه با چالش‌های فنی نیست. جلب اعتماد مشتریان یکی از مسائل تجاری این موضوع است، چرا که آنها، به درستی، نگران امنیت داده‌هایشان هستند و اعتبار بانک می‌تواند با سیاست‌های اشتباه خدشه‌دار شود. علاوه‌برآن، بانکداری باز ساختار سازمانی خاص خود را می‌طلبد. پذیرش چنین سیستمی در یک بانک، حتما نیازمند آن است که ساختار سازمانی بانک مورد بازبینی قرار گیرد و وظایف و جایگاه‌های شغلی جدیدی به منظور مدیریت این سیستم تعریف شوند. همین امر، می‌تواند هزینه‌ای دیگر بر بانک نیز تحمیل کند (هم هزینه مالی و هم هزینه روانی برای برخی کارکنان، به دلیل آنکه شرح وظایف و چگونگی انجام اموراتشان ممکن است تغییر کند).
مقررات مرتبط با بانکداری باز در کشورهای مختلف جهان
همان‌طور که قبل‌تر هم اشاره شد، مسائل متعددی درباره بانکداری باز، مثلا حفاظت از داده‌ها، وجود دارد که موجب آن شده‌اند تا سیاستگذاران به دنبال تنظیم مقرراتی برای آن باشند. به‌علاوه، برخی از قوانین مرتبط نقش تسهیل‌گر و محرک برای بانکداری باز را نیز ایفا می‌کنند. در ادامه، قوانین مهمی که در این زمینه در آمریکا و اروپا وجود دارند را توضیح می‌دهیم.
مقررات بانکداری باز در ایالات متحده آمریکا
در سال 2010، قانونی تحت عنوان Dodd–Frank تصویب شد که مقررات مالی آمریکا را پس از بحران مالی 2007-2008 اصلاح کرد. عنوان ماده 1033 این قانون «حقوق مصرف‌کننده بر دسترسی به اطلاعات» می‌باشد و نهادهای مالی را موظف می‌نماید تا به مشتریان امکان دسترسی به داده‌هایش را بدهند، البته این امر باید تحت مقرراتی که «اداره حمایت از مصرف‌کننده خدمات مالی» (Consumer Financial Protection Bureau) می‌نویسد صورت گیرد و این اداره می‌بایست فرمت استانداردی برای این منظور ارائه کند.
مقررات بانکداری باز در اتحادیه اروپا و بریتانیا
در سال 2018، «دستورالعمل خدمات پرداخت 2» یا همان Payment Services Directive 2 (PSD2) در اتحادیه اروپا، جایگزین نسخه قبلی آن شد. PSD2 بانک‌ها را مجبور می‌کند API هایی اختصاصی برای به اشتراک‌گذاری داده‌های مالی مشتریان خود، به‌طور امن، ارائه کنند. این قانون، به‌طور مشخص بیان کرده است که مصرف‌کنندگان حق دارند از هر ارائه‌دهنده ثالثی (Third Party Provider یا به اختصار TPP) که مایل هستند برای خدمات بانکداری آنلاین خود استفاده نمایند.
PSD2 به‌طور کلی، مقررات دو نوع از این ارائه‌دهندگان ثالث را تنظیم کرده است:
- خدمات اطلاعات حساب یا Account Information Services (AIS)
- خدمات شروع پرداخت یا Payment Initiation Services (PIS)
سرویس‌های نوع اول، اقدام به جمع‌آوری و ذخیره اطلاعات از حساب‌های بانکی مختلف مشتری می‌نمایند تا به او این امکان را بدهند که یک دید کلی از وضعیت مالی خود داشته و بتواند هزینه‌ها و درآمدهای خود را تحلیل و بررسی کند.
سرویس‌های نوع دوم، ابزاری برای تسهیل پرداخت‌های آنلاین و انتقال پول از حسابی به حسابی دیگر هستند.
اما موضوع مهم دیگری که در این قانون آورده شده است، معرفی «احراز هویت سختگیرانه مشتری» یا Strong Customer Authentication (SCA) می‌باشد. این بخش از قانون PSD2 مجموعه قوانین سختگیرانه‌ای را برای احراز هویت و مسائل امنیتی وضع می‌کند، از جمله آنها اجباری کردن احراز هویت چند مرحله‌ای برای انجام پرداخت‌ها است.
لازم به ذکر است که پس از برگزیت، برخی از قوانین اتحادیه اروپا در بریتانیا همچنان پابرجا ماندند یا به عبارتی، جزوی از قوانین ملی این کشور شدند. PSD2 هم جزو همین دسته از قوانین است و این قانون هنوز در این کشور نیز برقرار می‌باشد. البته غیر از آن، قانونی تحت عنوان Retail Banking Market Investigation Order 2017 نیز در این کشور وجود دارد. این قانون، 9 بانک بزرگ بریتانیا را، که به CMA9 معروف شده‌اند، ملزم کرد تا API های خود را توسعه داده و امکان سازوکارهای بانکداری باز را فراهم نمایند.
مطالعات موردی بانکداری باز
در این بخش از مقاله، به بررسی برخی استارتاپ‌ها در زمینه بانکداری باز می‌پردازیم و نشان خواهیم داد که آنها با بانکداری باز چه مساله‌ای را توانسته‌اند حل کنند.
Wonderful
استارتاپ Wonderful در سال 2016 بنیان گذاشته شد. این استارتاپ با استفاده از «پرداخت‌های حساب به حساب» یا Account-to-Account (A2A) Payments، توانست هزینه کمک‌های مالی به خیریه‌ها را کاهش دهد. در پرداخت‌های A2A، انتقال وجه از یک حساب بانکی به حسابی دیگر به‌طور مستقیم و بدون نیاز به واسطه انجام می‌گیرد. در نتیجه، کارمزدهایی که شرکت‌های واسط بابت عملیاتی تحت عنوان «پردازش کارت» (card processing) دریافت می‌کردند، حذف می‌شوند.
Afterpay
این استارتاپ استرالیایی به ترکیب «الان بخر، بعدا پرداخت کن» یا Buy Now, Pay Later (BNPL) و بانکداری باز پرداخته که با داشتن دسترسی به اطلاعات بانکی مشتریان و پردازش اعتبار آنها، امکان خرید اقساطی را تسهیل نموده است.
Little Birdie
در سال 2022، مردم بریتانیا حدود نیم میلیارد پوند بابت اشتراک سرویس‌هایی پرداخت کرده بودند که از آنها استفاده نمی‌کردند. در واقع، بسیار پیش می‌آید که افراد فراموش می‌کنند پرداخت خودکار اشتراک سرویس‌هایی که دیگر نیاز ندارند را غیرفعال نمایند و همین امر هزینه زیادی بر بخشی از مردم این کشور تحمیل کرده است. استارتاپ Little Birdie برای حل این مشکل، سرویسی ارائه کرد که این اشتراک‌ها را در یک نرم‌افزار برای افراد قابل مشاهده می‌کند، امکان لغو و یا تغییر اشتراک‌ها از داخل این نرم‌افزار فراهم است، همچنین همیشه زمان پایان یافتن دوره استفاده رایگان از محصولات (Free Trial) و زمان سررسید پرداخت‌ها را اعلام می‌نماید. همچنین هرگاه افزایش قیمتی در اشتراک یک سرویس اتفاق بیفتد، آن را به اطلاع کاربر می‌رساند.
وضعیت بانکداری باز از نگاه آمارها
یکی از کشورهای پیشرو در زمینه بانکداری باز، بریتانیا است. به همین جهت، تحولات بانکداری باز در این کشور همواره مورد توجه بوده و آمارهای جالبی درباره این کشور در این زمینه وجود دارد. برای مثال، از سال 2019 تا اواخر 2023، تقریبا یک میلیون نفر به‌طور سالانه به جمع کاربران بانکداری باز در این کشور افزوده شده و تعداد کاربران از حدود یک میلیون نفر در 2019 به حدود 8 میلیون در 2023 رسیده است.
همچنین در این کشور، تعداد درخواست‌ها (Requests) به API های بانکداری باز در سال 2023 حدود 1.1 میلیارد عدد بوده و در سال 2024، صرفا تا ماه ژوئن، حدود 1.5 میلیارد عدد بوده است. همچنین این آمار در سال 2023 برای کل جهان 102 میلیارد عدد بود. به‌علاوه، گزارش بانک جهانی از بانکداری باز بیان کرده که PSD2 یکی از عوامل مهم گسترش بانکداری باز و پذیرش آن توسط مردم در جوامع اروپایی بوده است.
همچنین حجم بازار بانکداری باز در کل جهان در سال 2024، در حدود 43.15 میلیارد دلار تخمین زده شده است و پیش‌بینی می‌شود که تعداد کاربران آن در کل جهان تا پایان 2024 به بیش از 132 میلیون نفر برسد. البته قابل ذکر است که این رشدها صرفا مختص اروپا و ایالات متحده نیست، بلکه چین و آمریکای لاتین نیز اقبال خوبی به بانکداری باز داشته و احتمال رشد بیش از پیش آن در این مناطق نیز زیاد است. تا سال 2023، پس از اروپا (با حدود 42.6 میلیون کاربر)، خاور دور و چین مجموعا بیشترین تعداد کاربر در بانکداری باز را داشتند (با حدود 20 میلیون کاربر)، که البته پیش‌بینی می‌شود تا پایان 2024، گرچه هم چین و هم آمریکای شمالی رشد در تعداد کاربر را مشاهده خواهند کرد، اما با توجه به روندها، آمریکای شمالی جایگاه دوم را خواهد گرفت.
آینده بانکداری باز
مسیر پیش‌روی بانکداری باز هرگز قرار نبوده مسیری ساده، بدون چالش و به راحتی قابل پیش‌بینی باشد. شرکت مشاوره Kearney در گزارشی چهار سناریوی محتمل را برای آینده بانکداری باز در اروپا محتمل می‌داند و معتقد است که بانکداری باز در مسیر یکی از این چهار سناریو قرار خواهد گرفت.
سناریوی اول را «ظهور غول‌ها» (The rise of the giants) نامید و بیان کرد که محتمل است شرکت‌های بزرگ دیجیتال، که دسترسی به مشتریان زیادی دارند، وارد بازار بانکداری باز شده و بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها را انجام خواهند داد. این سناریو بیان می‌کند که تا جایی خدمات این شرکت‌ها توسعه می‌یابد که دیگر نیاز نباشد بانک‌ها برای هیچ فعالیتی به‌طور مستقیم با مشتریان خود برخورد داشته باشند و صرفا نیاز است تا بر فعالیت‌های مالی، مانند مدیریت ترازنامه خود، متمرکز شوند.
سناریوی دوم «وضعیت موجود» (Status quo) نام دارد و می‌گوید که احتمالا بانکداری باز شانس چندانی برای سیطره بر بخش عمده بازار خدمات مالی در آینده نخواهد داشت و صرفا جمعیت محدودی از افراد آن را می‌پذیرند. اما در این گزارش آورده شده است که احتمال این سناریو بسیار کم می‌باشد، چرا که هم تمایلات سیاستگذاران و قوانینی که وضع می‌شوند و هم حجم سرمایه‌گذاری‌هایی که در حال انجام هستند، به ما نشان می‌دهند که باید انتظار اتفاقاتی بزرگ در آینده را داشته باشیم.
اما سناریوی سوم با نام «تسلط صنعت بانکداری» (Banking dominance)، اشاره به آن دارد که همچنان سهم بزرگی از این بازار در اختیار بازیگران اصلی این صنعت، مخصوصا بانک‌های بزرگی که در سطح خرد کار می‌کنند (retail banks)، خواهد بود. این سناریو بیان می‌کند که بانک‌ها دست به طراحی محصولات جدید و نوآورانه زده و آنها را به سایر استارتاپ‌ها و فروشگاه‌ها عرضه می‌کنند تا شبکه پرداخت خود را توسعه دهند و تسلط خود بر بازار را حفظ نمایند.
و در نهایت، سناریوی آخر با نام «انقلاب در خرده‌فروشی» (Retail revolution) به ما می‌گوید که محتمل است در آینده، استارتاپ‌ها و فروشگاه‌های آنلاین، خود به سراغ سرمایه‌گذاری بر روی خدمات بانکداری باز بروند و آن فرایندها را بخشی از محصول یا سرویس خود نمایند. در واقع، در این سناریو بیان می‌شود که خدمات بانکداری باز تبدیل به بخشی جدایی‌ناپذیر از فعالیت‌های تجاری استارتاپ‌ها، مانند سیستم‌های بازاریابی و طرح‌های وفاداری مشتری خواهند شد.
تحلیل دیگری که طرفداران زیادی پیدا کرده است، این است که برخی‌ها معتقدند بانکداری باز شروع یک روند بزرگ در اقتصاد می‌باشد. از آنجا که در بانکداری باز، داده‌های کاربران به‌طور شفاف در اختیار خود کاربران است و می‌توانند برای آنکه چگونه از آن استفاده کنند، خودشان تصمیم بگیرند، بسیاری معتقدند که این روندی خواهد شد و به سایر بخش‌های اقتصاد نیز سرایت خواهد کرد و ما را به سمت Open Everything خواهد برد. برای مثال، بانکداری باز و داده‌های مالی آن می‌توانند با افزایش شفافیت، تحولاتی در زمینه حسابرسی‌ها و کشف فسادهای مالی ایجاد کنند و حتی خارج از حوزه مالی، مثلا در حوزه انرژی، ممکن است شاهد «انرژی باز» (Open Energy) باشیم که در آن، داده‌های مصرف انرژی هر کاربر به‌طور شفاف در اختیار او قرار می‌گیرد. در نتیجه، هر شخص می‌تواند از داده‌های خود برای تصمیم‌گیری بهتر درباره چگونگی مدیریت مصرف انرژی خود در آینده استفاده نماید تا هم هزینه‌هایش را کاهش داده و هم موجب صرفه‌جویی در حوزه انرژی بشود.
منابع و مطالعه بیشتر:investopedia.comgocardless.comadaptigent.comopenbanking.org.ukopenbanking.org.ukkearney.comstatista.comstatista.comstatista.com
