فناوری سلامت یا همان هلث‌تک (HealthTech)، به به‌کارگیری فناوری در خدمات حوزه مراقبت‌های پزشکی، بهداشتی و سلامت، با هدف افزایش دقت، دسترس‌پذیری، کارایی و کیفیت این خدمات اشاره دارد. این حوزه، طیف گسترده‌ای از نوآوری‌ها را در بر می‌گیرد، از پروژه‌های پزشکی از راه دور (telemedicine)، فناوری‌های پوشیدنی سلامت (wearable health technology)، پرونده الکترونیک سلامت، تا ابزارهای تشخیصی پیشرفته و درمانی مبتنی بر هوش مصنوعی. سازمان بهداشت جهانی نیز، هلث‌تک را اینگونه تعریف کرده است: «استفاده از مهارت و دانش سازمان‌یافته در قالب دستگاه‌ها، داروها، واکسن‌ها، رویه‌ها و سیستم‌هایی که برای حل یک مشکل بهداشتی و بهبود کیفیت زندگی توسعه یافته‌اند.»
از اهداف اصلی هلث‌تک می‌توان بهبود تشخیص بیماری و کاهش اشتباهات در آن، کاهش هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی و خدمات سلامت و در دسترس‌تر کردن خدمات پزشکی برای همگان را می‌توان برشمرد. در واقع هلث‌تک، توانسته تا با ادغام فناوری‌های پیشرفته در شیوه‌های سنتی مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی و بر پایه علم روز، نحوه پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌های مختلف را بهبود دهد.
حوزه‌های فناوری سلامت
فناوری‌های سلامت شامل استارتاپ‌هایی در حوزه‌های مختلفی می‌شود که هر کدام یک نوآوری در صنعت سلامت و پزشکی به‌وجود آورده‌اند. این حوزه‌ها صرفا محدود به سلامت جسم نمی‌شوند، بلکه حتی خدماتی در زمینه سلامت روان نیز به‌وجود آمده‌اند که در آنها از تکنولوژی‌های روز استفاده شده و جزوی از هلث‌تک گردیده‌اند. در ادامه به بررسی برخی از حوزه‌های اصلی فناوری‌های سلامت‌محور می‌پردازیم.
چت بات‌های هوش مصنوعی
یکی دیگر از محصولاتی که به‌واسطه هوش مصنوعی ممکن شد، چت‌بات‌هایی (Chatbot) بودند که نقش راهنما را ایفا می‌کنند. بر اساس داده‌هایی که با آن آموزش دیده‌اند، می‌توانند به پرسش‌های افراد در زمینه سلامت و بهداشت پاسخ دهند. برای مثال، Ada Health از جمله این چت‌بات‌ها می‌باشد که وقتی شخصی بیمار می‌شود، با ارائه علائم بیماری خود به این سرویس می‌تواند از او راهنمایی بگیرد، این محصول به او می‌گوید که ممکن است دچار چه بیماری شده باشد و یا درباره گام‌های بعدی، از جمله مراجعه به پزشک یا درمانگاه، اطلاعات لازم را ارائه می‌نماید.
تشخیص بیماری با کمک هوش مصنوعی
به‌کارگیری هوش مصنوعی، صرفا در مواردی مثل چت‌بات محدود نمی‌شود، بلکه حتی برای کارهایی پیچیده‌تر، مثل تحلیل داده‌های پزشکی، از جمله بررسی نتایج آزمایشات و تصاویر پزشکی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلا سرویس Lab Informer با ارزیابی نتایج آزمایش به‌وسیله هوش مصنوعی، آنها را تفسیر کرده و درباره مقادیر غیرمعمول در آزمایش، توضیحات لازم را به شخص داده و پیشنهاداتی را به او عرضه می‌نماید. همچنین، یکی از فناوری‌های رو به رشد در پزشکی استفاده از هوش مصنوعی در تحلیل تصویربرداری با اشعه X، سی‌تی اسکن‌ها و MRI است. الگوریتم‌های هوش مصنوعی موجود به نقطه‌ای رسیده‌اند که گاهی حتی بهتر از پزشکان متخصص می‌توانند بیماری‌ها و مشکلات سلامتی را در تصویربرداری‌های پزشکی تشخیص دهند.
پزشکی از راه دور (telemedicine)
«پزشکی از راه دور» به استفاده از فناوری‌های ارتباطی دیجیتال در بستر اینترنت، مانند تماس‌های ویدیویی، اپلیکیشن‌های تلفن همراه و سامانه‌های آنلاین برای ارائه مراقبت‌ها و خدمات پزشکی از راه دور اشاره دارد. این سرویس‌ها، این امکان را برای ارائه‌دهندگان خدمات مراقبت‌های پزشکی فراهم می‌کنند تا بدون نیاز به مراجعه حضوری، بتوانند به ویزیت، درمان و مراقبت از بیماران بپردازند. پزشکی از راه دور، شامل خدمات متعددی از جمله مشاوره‌های آنلاین، مانیتورینگ بیماران از راه دور، تله تراپی (Teletherapy) و اپلیکیشن‌های موبایلی حوزه سلامت می‌شود.
قبل‌تر گفتیم که یکی از اهداف مهم هلث‌تک، در دسترس‌تر کردن خدمات پزشکی است؛ پزشکی از راه دور، این مهم را بسیار ممکن کرده است. با کمک این تکنولوژی‌ها، افرادی که در مناطقی زندگی می‌کنند که فاصله زیادی با خدمات درمانی نسبتا پیشرفته‌تر دارند، می‌توانند از این طریق، بسیاری از نیازهای خود را رفع کنند. همچنین از آنجا که چنین سرویس‌هایی، هزینه‌هایی از جمله رفت و آمد را نیز حذف می‌کنند و باعث کاهش مراجعه به بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها می‌شوند، حتی می‌توانند در مواردی، باعث کاهش هزینه‌های خدمات درمانی نیز باشند و در نتیجه دسترسی به آن خدمات را برای افراد ضعیف‌تر، از نظر مالی، راحت‌تر می‌کنند.
به‌علاوه، مزیت دیگر پزشکی از راه دور، برای افرادی است که نیازمند به مراقبت پیوسته هستند. فناوری‌های سلامت، امکان رصد و نظارت بر وضعیت سلامت بیمار را، از راه دور ممکن می‌کنند و می‌توانند به‌طور پیوسته علائم حیاتی و اطلاعات پزشکی فرد بیمار را برای پزشک معالج او ارسال نمایند.
پزشکی از راه دور، در دوران‌هایی مثل همه‌گیری کووید-19 نیز بسیار مفید است. در شرایطی که همه نگران انتقال بیماری هستند و این نگرانی موجب می‌شود تا افراد از مراجعه به مراکز درمانی خودداری کنند، می‌تواند با ارائه خدمات درمانی به‌صورت آنلاین، این چالش را حل نماید.
فناوری‌های سلامت روان (Mental Health Tech)
سلامت روان نیز از جمله زیرمجموعه‌هایی است که در هلث‌تک به آن توجه شده و استارتاپ‌هایی در این زمینه در حال فعالیت هستند. از جمله خدماتی که ذیل این بخش می‌توان نام برد، پلتفرم‌ها و سرویس‌های مشاوره روانشناسی و تراپی هستند که معمولا از طریق تماس ویدئویی یا ارسال پیام متنی این خدمات را ارائه می‌دهند.
اما در کنار این موارد، سرویس‌های دیگری، مثلا ارائه خدمات مشاوره و تمرین مدیتیشن (meditation) و ورزش‌های مناسب برای سلامت روان از طریق مربیان متخصص، نیز وجود دارند. همچنین حتی نرم‌افزارهای دیگری که خدمات مرتبطی ارائه می‌دهند را نیز می‌شود در این دسته قرار داد. مثلا سرویس‌هایی مانند BeTimeful، که هدفشان محدودکردن استفاده افراد از وسایل الکترونیکی و شبکه‌های اجتماعی با هدف حفظ سلامت روان و تمرکز است، را نیز می‌توان در حوزه فناوری‌های سلامت روان دانست.
پزشکی شخصی‌شده (Personalized medicine)
پزشکی شخصی‌شده، که به پزشکی دقیق (precision medicine) نیز شناخته می‌شود، اشاره به یک رویکرد نوین در مراقبت‌های پزشکی دارد که طی آن، روند درمان با ویژگی‌های شخصی بیمار، شخصی‌سازی می‌شود. در این روش، از فناوری‌های پیشرفته مانند توالی‌یابی ژنتیکی (genetic sequencing)، هوش مصنوعی و تجزیه و تحلیل داده‌ها برای درک تاثیر عوامل ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی منحصربه‌فرد بر سلامت افراد، استفاده می‌شود. در واقع با بررسی این موارد سعی دارد تا اثربخشی درمان را حداکثر کرده و اثرات پدیده‌های نامطلوب را به حداقل برساند.
هک زیستی (Biohacking)
بایوهکینگ یا هک زیستی، در واقع به معنای انجام مداخلات علمی، از طریق تکنولوژی بر سبک زندگی است تا بدین‌وسیله، اصطلاحا عوامل بیولوژیکی بدن را هک کنیم تا عملکرد فیزیکی و ذهنی بهینه شده و به سلامت فرد کمک شود. بایوهکینگ اقدامات متعددی را شامل می‌شود؛ از تغییرات ساده در سبک زندگی گرفته تا انجام آزمایشات پیشرفته و استفاده از تحلیل داده‌های آنها.
بایوهکرها، کار خود را معمولا با مداخلات ساده، مانند تنظیم رژیم غذایی، برنامه ورزشی و یا تمرین‌های تمرکز حواس شروع می‌کنند که هدف آنها، ایجاد تغییراتی اساسی در جهت حفظ سطح انرژی، ایجاد تمرکز حواس و توسعه سلامت فرد می‌باشد. همچنین، همان‌طور که گفته شد، گاهی از آزمایشات و نتایج آنها نیز استفاده می‌شود؛ برای مثال، آزمایش ژنتیک موجب می‌شود تا افراد، ساختار ژنتیکی خود را درک کنند و در نتیجه، به کمک نتایج آن بتوانند مداخلات لازم را انجام دهند.
فناوری سلامت حوزه زنان (Femtech)
همان‌طور که از نامش پیداست، فم‌تک درباره آن دسته از تکنولوژی‌های حوزه سلامت است که متمرکز بر سلامت زنان می‌باشند. برای مثال، خدمات حوزه سلامت در دوران بارداری، که شامل ابزارهایی برای رصد و مراقبت از زنان باردار می‌شود و اطلاعات لازم را در اختیار آنان قرار می‌دهد تا تصمیمات آگاهانه‌ای، در این دوره حساس از زندگی، بگیرند.
به‌علاوه، خدمات مرتبط دیگر، از جمله سرویس‌هایی برای حمایت و مراقبت از مادران دارای نوزاد، ردیابی چرخه قاعدگی و…، که با کمک فناوری‌ها و ابزارهای نوآورانه ممکن شده‌اند، نیز در این دسته قرار می‌گیرند.
پرونده الکترونیک سلامت (Electronic Health Records)
پرونده الکترونیک سلامت، زیرساختی فناورانه است که نحوه جمع‌آوری، ذخیره و استفاده از اطلاعات بیمار در مقایسه با سیستم‌های سنتی، دچار تغییرات چشمگیری می‌کند. در واقع، پرونده الکترونیک سلامت، نسخه دیجیتالی‌شده همان نمودارهای کاغذی است که به بیماران داده می‌شوند و شامل داده‌هایی مختلف درباره تاریخچه پزشکی او می‌باشند، مانند سابقه بیماری‌ها و برنامه‌های درمانی‌اش، داروهایی که مصرف کرده، آلرژی‌ها، تصاویر رادیولوژی و نتایج آزمایشات.
پیاده‌سازی سیستم‌های پرونده الکترونیک سلامت چندین مزیت قابل توجه دارد. اولا، این سیستم‌ها، دقت بالایی دارند و نحوه حفظ سوابق پزشکی را بهبود می‌بخشند. چرا که سوابق دیجیتالی، مشکلاتی مانند دست خط بد و ناخوانا را ندارند و به ما این اطمینان را می‌دهند که اطلاعات مهم بیمار همیشه به‌طوری واضح، در دسترس است. دوم، سیستم‌های پرونده الکترونیک سلامت، دسترسی به اطلاعات و گزارش آنها به پزشکان، پرستاران و سایر افراد صلاحیت‌دار، با سطوح دسترسی مختلف را تسهیل می‌کنند. اینگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد که همه افراد درگیر در مراقبت از بیمار، اطلاعات به‌روزی از وضعیت او دارند و این امر، موجب می‌شود تا تصمیمات و نتایج درمانی بهتری حاصل گردند.
فناوری‌های پوشیدنی سلامت (wearable health devices) و رصد سلامت (Health Monitoring)
فناوری‌های پوشیدنی سلامت و رصد سلامت، شامل ابزارها و نرم‌افزارهایی می‌باشد که به‌طور درلحظه (Real-Time) به ارزیابی، رصد و گزارش اطلاعات سلامت افراد می‌پردازند و به کاربران کمک می‌کنند تا کنترلی بر روی وضعیت سلامتی خود داشته باشند. احتمالا گجت‌هایی را دیده‌اید که تعداد گام‌های برداشته‌شده در پیاده‌روی‌های روزانه، مسافت طی شده، کالری سوزانده‌شده و میزان ضربان قلب را گزارش می‌کنند. این گجت‌ها، نمونه‌های معروفی از فناوری‌های پوشیدنی و رصد سلامت هستند که درباره فعالیت‌های روزانه افراد، گزارشات با ارزشی ارائه می‌دهند. همچنین، برخی از این دستگاه‌ها با رصد وضعیت و فعالیت فیزیولوژیک بدن می‌توانند بروز سکته، حادثه (نظیر زمین خوردن) و موارد دیگر را تشخیص داده و بصورت خودکار درخواست کمک ارسال کنند.
همچنین نمونه‌هایی نیز وجود دارند که برای مثال، الگوهای خواب را رصد می‌نمایند و گزارشاتی درباره کیفیت و مدت زمان خواب ارائه می‌کنند. اما پیشرفته‌تر از آن نیز، شامل ساعت‌های هوشمندی می‌شوند که نه تنها تمامی این ویژگی‌ها را دارند، که در کنار این موارد، حتی گزارشاتی مثل، اندازه سطح اکسیژن خون و فشار خون را نیز ارائه می‌دهند.
این گزارشات هم در تنظیم فعالیت‌های روزانه بسیار مفید هستند و به افراد کمک می‌کنند تا از رفتارهای ناسالم پرهیز نمایند و هم در تشخیص زودهنگام بیماری‌ها بسیار کمک‌کننده می‌باشند. یکی از ایده‌هایی که در این زمینه وجود دارد، ادغام کردن داده‌های به‌دست آمده از طریق این فناوری‌ها با داده‌های موجود در پرونده الکترونیک سلامت است که اینگونه گزارشاتی به‌روز و جامع درباره وضعیت سلامت یک فرد در اختیار خواهیم داشت. همچنین این فناوری‌ها را می‌شود با سایر بخش‌های هلث‌تک، مانند پزشکی از راه دور، نیز ادغام کرد. برای مثال، دریافت این گزارشات و ارسال پیوسته آنها به پزشک یا پرستار، موجب می‌شود تا او به‌طور درلحظه از وضعیت سلامت بیمار با خبر باشد.
چالش‌ها و محدودیت‌های هلث تک
تا اینجای این مقاله، به معرفی برخی از زیرشاخه‌های هلث‌تک پرداختیم و توضیح دادیم که هر کدام چگونه عمل می‌کند و چه مزایایی در زمینه بهبود سلامت افراد دارد. با این حال، چالش‌هایی جدی و بسیار مهم در این حوزه وجود دارند. از آنجا که حوزه سلامت، بسیار حساس است و با مرگ و زندگی انسان‌ها سروکار دارد، توجه به چالش‌های هلث‌تک از اهمیت بسیار ویژه‌ای نیز برخوردار می‌شود و استارتاپ‌های این حوزه بایستی با دقت و وسواس زیادی به طراحی سازوکارهای مرتبط با آن در چارچوب قوانین مرتبط بپردازند تا این چالش‌ها و مسائل، حل شده و یا تا حد زیادی کنترل شوند.
حریم خصوصی کاربران
شاید بتوان گفت مهم‌ترین چالش پیش‌روی استارتاپ‌های حوزه هلث‌تک مربوط به موضوع حریم خصوصی کاربران می‌شود. تجمیع داده‌های سلامت کاربران از حساسیت بالایی برخوردار است. خطر سواستفاده، افشا و هک این اطلاعات از جمله خطرات این تجمیع و نگهداری داده‌ها است. در نتیجه، ممکن است گاهی به محصولات این حوزه با بدبینی از سوی کاربران نگریسته شوند. همچنین این مساله، سیاستگذاران را نیز واداشته است تا مقررات سفت و سختی برای حفاظت از داده‌های کاربران مقرر کنند. البته کسب‌وکارها نیز باید تمام تلاش خود را برای جلوگیری از نشت اطلاعات انجام دهند تا اعتماد به کسب‌وکارهای این حوزه جلب شده و حتی به آن افزوده شود.
عدم دسترسی به داده‌ها
بهبود حداکثری محصولات حوزه هلث‌تک نیازمند دسترسی به داده‌های زیادی از کاربران است تا به کمک آن بتوانند خدمات شخصی‌سازی‌شده و با کارایی بسیار بالا عرضه نمایند. اما پراکندگی داده‌های پزشکی کاربران، حساسیت‌ها بابت حریم خصوصی و به تبع آن، مقررات تنظیم شده در این زمینه، محدودیت‌های متعددی را برای دسترسی استارتاپ‌ها به داده‌ها ایجاد کرده‌اند. در نتیجه، این عدم دسترسی به بخشی از داده‌ها، یکی از چالش‌ها بر سر راه توسعه این محصولات است.
پذیرش سخت محصولات توسط مشتریان
نه صرفا حریم خصوصی، که حتی کارایی محصولات هلث‌تک و اعتماد به عملکرد درست آنها نیز از جمله نگرانی‌هایی است که کاربران در مواجهه با این محصولات دارند. این موضوع برای تقریبا هر صنعت نوظهوری وجود دارد و پذیرش آن به‌طور عمومی فرایندی زمان‌بر است، اما چون محصولات هلث‌تک با سلامت انسان‌ها سروکار دارند، حساسیت‌ها چند برابر شده و این پذیرش را، نسبت به بسیاری از صنایع دیگر، حتی سخت‌تر می‌کند.
ادغام و سازگاری با سیستم‌های سلامت امروزی
یکی دیگر از چالش‌ها، مربوط به سیستم‌های فعلی سلامت می‌باشد. بسیاری از سامانه‌ها و سازوکارهای موجود، ممکن است از سیستم‌هایی قدیمی استفاده کنند که چندان سازگار با فناوری‌های جدید نباشند و در نتیجه، نتوانند به خوبی با یکدیگر هماهنگ شده و به تبادل داده‌ها بپردازند.
همچنین پذیرش فناوری‌های جدید، نه صرفا از سمت بیماران، که حتی از سوی متخصصین این حوزه، مانند پزشکان و پرستاران نیز فرایند ساده‌ای ندارد، چرا که آنها هم باید بتوانند به کارآمدی این محصولات جدید اعتماد کنند و همچنین کار با آنها را آموزش ببینند، که می‌تواند فرایند پرهزینه و پیچیده‌ای باشد.
منابع و مطالعه بیشتر:brightinventions.pl
