استارتاپ ناب (Lean Startup) در اصل فرآیند تولید یک محصول یا راه‌اندازی یک شرکت جدید است. در این فرآیند تمرکز بر روی موثرترین شیوه ارائه محصول با حداقل ریسک ممکن است. روش ناب یک رویکرد علمی برای استارتاپ‌های نوپاست. در این روش شرکت‌ها می‌توانند از داده‌های حاصل از بازخورد کاربران خود به عنوان راهنما و در جهت تسریع توسعه محصول استفاده کنند.
اولین بار اریک ریس (Eric Ries) از این اصطلاح در وبلاگ خود و بس از آن در سال 2011 در کتابی با عنوان Lean Startup استفاده کرد. این کتاب بعدها به 30 زبان مختلف ترجمه شد. در آن زمان اریک ریس استارتاپ ناب را نهادی متشکل از افراد سازمان‌یافته تعریف کرد؛ که روی تولید یک محصول یا خدمت جدید در شرایط کاملا نامشخص کار می‌کنند.
با استفاده از اصول استارتاپ ناب، توسعه‌دهندگان محصول می‌توانند علاقه مصرف‌کننده به محصول را اندازه‌گیری کرده و نحوه تغییر در شکل و ساختار محصول را برای رسیدن به نتیجه مطلوب تعیین کنند. این فرآیند همان فرآیند یادگیری است؛ و می‌توان از آن برای جلوگیری از هدررفت منابع در تولید و توسعه محصول استفاده کرد. استارتاپ‌هایی که از این رویکرد برای تولید و توسعه محصول خود استفاده می‌کنند؛ در صورت شکست، هزینه‌های هنگفتی را متحمل نخواهند شد. چراکه فرآیند شکست در استارتاپ ناب، سریع‌تر (نه بیشتر) از حالت معمول رخ می‌دهد.
تفاوت استارتاپ ناب با کسب‌وکارهای سنتی
مهم‌ترین تفاوت این دو در استخدام نیروی انسانی است. استارتاپ‌های ناب در زمان استخدام، افرادی را انتخاب می‌کنند که می‌توانند سریع یاد بگیرند؛ با محیط سازگار شوند و با انگیزه کار کنند. این در حالی است که در کسب‌وکارهای سنتی، کارفرمایان بیشتر بر اساس تجربه و توانایی‌های نیروی کار دست به استخدام می‌زنند.
تفاوت بعدی آنها در گزارش‌های مالی است. در استارتاپ‌های ناب از معیارهای مختلفی برای گزارشگری مالی استفاده می‌شود. در این روش کارآفرینان به جای تمرکز بر روی صورت درآمد، ترازنامه و صورت جریان‌های نقدی بر روی هزینه جذب مشتری، ارزشی که او برای شرکت ایجاد می‌کند، نرخ ریزش مشتری و میزان وایرال بودن محصول (Viral Product) تمرکز می‌کنند.
5 اصل مهم در استارتاپ ناب
اغلب استارتاپ‌ها با چالش‌های زیادی روبرو هستند. بنابراین فقط درصد کمی از آنها می‌توانند به یک شرکت موفق تبدیل شوند. نکته‌ای که باعث می‌شود استارتاپ‌های سنتی توان مدیریت چنین شرایطی را نداشته باشند این است اغلب کار خود را با ارائه ایده تولید یک محصول شروع می‌کنند و بدون اطمینان از وجود بازار برای محصول مورد نظر آن را می‌سازند.
همین موضوع زمینه ساز شکست استارتاپ‌های سنتی می‌شود؛ چراکه اغلب آنها چیزی که مشتری می‌خواهد را به بازار تحویل نمی‌دهند. به همین دلیل حدود یک دهه پیش اصطلاحی به نام استارتاپ ناب وارد ادبیات حوزه کارآفرینی شد. هدف رویکرد ناب حل این مشکل با استفاده از اصول و فرآیندهای خاص است.
به گفته اریک ریس خالق رویکرد ناب، 5 اصل برای ایجاد یک استارتاپ ناب وجود دارد. این اصول عبارتند از:
- اجرای این متد برای همه استارتاپ‌ها امکان‌پذیر است. بر این اساس اصول استارتاپ ناب را می‌توان بر روی هر شرکتی از هر نوع و اندازه‌ای پیاده‌سازی کرد. در واقع اریک ریس معتقد است که کارآفرینی در همه‌جا ممکن است. به عنوان مثال تولید یک محصول یا روش کسب درآمد جدید در یک کسب‌وکار سنتی و بالغ نیز نوعی از کارآفرینی محسوب می‌شود.
- کارآفرینی مدیریت است. مدیران کارآفرین در اغلب اوقات در شرایط عدم اطمینان فعالیت می‌کنند. این مدیران باید بتوانند کارمندان خود را به انجام آزمایش‌های مختلف بر روی محصول ترغیب کرده و شرایط عدم اطمینان را مدیریت کنند.
- رویکرد ناب مبتنی بر آزمایش است و هدف از آن نیز تسهیل یادگیری معتبر است. بر همین اساس تمام فرضیات ممکن باید به صورت تجربی آزمایش شوند. یادگیری معتبر، حاوی سه مرحله تولید حداقل محصول پذیرفتنی (MVP)، دریافت بازخورد برای درک شرایط واقعی و تلاش برای نزدیک کردن نرخ تبدیل پایه به نرخ ایده‌آل و تصمیم‌گیری در مورد ادامه مسیر است. در فرآیند یادگیری باید اطمینان حاصل کنید که به معیارهای صحیح تکیه کرده‌اید؛ و فریب ارقام بی‌ربط را نخورده‌اید. به عنوان مثال، تعداد لایک کاربران در شبکه‌های اجتماعی معمولا اطلاعات بی‌ربط و غیر مفیدی است که ارتباطی با نظر واقعی کاربران ندارد.
- استفاده از حسابداری نوآورانه ضروری است. کارآفرین باید بداند که چگونه می‌تواند پیشرفت کار را اندازه‌گیری کند؛ نقاط عطف کسب‌وکار خود را تعیین نموده و برای کارها اولویت‌بندی در نظر بگیرد. یک شرکت نوپا باید موقعیت فعلی خود را به‌طور عینی ارزیابی نموده و سپس شروع به آزمایش روی محصول و پیشرفت فیزیکی کند. استفاده از سنجه‌های معتبر و دوری از سنجه‌های فریبنده در این زمینه بسیار مهم است.
- چرخه ساخت-سنجش- یادگیری یکی از مهم‌ترین اصول رویکرد ناب است. این چرخه به این معنی است که محصول یا خدمت مورد نظر باید در اسرع وقت طراحی و روانه بازار شود. اثربخشی استارتاپ‌ها بر اساس توانایی آنها در اجرای صحیح و پرشتاب چرخه ایده‌پردازی، ساخت محصول برای آن ایده، سنجش میزان اثرگذاری محصول بر روی مشتری، تحلیل داده‌ها و یادگیری تعیین می‌شود. به صورت خلاصه چرخه ساخت- سنجش- یادگیری به شکل زیر ارائه می‌شود:
Ideas → Build → Product → Measure → Data → Learn
اجزای کلیدی متدولوژی استارتاپ ناب
حداقل محصول پذیرفتنی (MVP)
حداقل محصول پذیرفتنی یکی از اصلی‌ترین اجزا در روش ناب است. این اصطلاح به نمونه اولیه محصول اشاره دارد؛ که با حداقل تلاش و در کم‌ترین زمان تولید شده است. MVP باید ویژگی‌های اصلی محصول نهایی را داشته باشد؛ اما هدف اصلی از تولید آن، دریافت بازخورد درباره ایده اجرا شده و همچنین انجام سریع تغییرات است.
بنابراین رویکرد ناب یک رویکرد مشتری‌مدار است؛ که بر نیازهای مشتری تمرکز می‌کند. به محض اینکه ایده اولیه به شکل حداقل محصول پذیرفتنی تولید می‌شود؛ چرخه یادگیری بر اساس بررسی داده‌ها شکل می‌گیرد. در این چرخه ایرادات اصلی MVP کشف و سپس رفع می‌شود. در این مسیر، یادگیری فرآیندی است که در پی آزمایشات مکرر روی محصول شکل می‌گیرد.
چرخش استارتاپ (Pivot)
رویکرد ناب بر آزمایش و بهبود تک ایده‌ها تاکید دارد. چرخش استارتاپ به معنی کشف اختلال و ایجاد تغییرات در ایده است. بیشتر شرکت‌های نوپا، برای کسب موفقیت در بازار نیاز به تغییر جهت و تدوین یک فرضیه جدید و همچنین آزمایش آن دارند. چنین تغییری چرخش استارتاپ نامیده می‌شود؛ و موفقیت استارتاپ تا حدود زیادی به سرعت و دقت اجرای آن بستگی دارد.
چرخش استارتاپ به معنای شکست آن نیست؛ بلکه گاهی تنها راه نجات کسب‌وکار شما است. البته این اصطلاح به معنی تغییر سریع هم نیست. بلکه منظور از تغییر، یک فرآیند تکرارشونده و سودمند است که هر بار نتایج مثبت و پایداری دارد. این تغییر می‌تواند شامل تغییر مخاطبان هدف یا حل سایر مشکلات مشتریان، تغییر مقیاس پروژه، تغییر معماری کسب‌وکار، تغییر فناوری‌ها و… باشد.
چگونه می‌توان یک استارتاپ ناب ساخت؟
کارآفرینان می‌توانند برای ساخت یک استارتاپ ناب 3 مرحله زیر را پیاده‌سازی کنند:
1. ایده‌ای برای کسب و کار پیدا کنید
هنگام انتخاب ایده برای یک استارتاپ ناب باید به این موضوع مهم توجه کنید که آیا مشکلی که محصول یا خدمت شما حل می‌کند به اندازه کافی مهم است که مشتری حاضر به پرداخت پول برای آن باشد؟ با طرح این سوال حتما متوجه شده‌اید که پیدا کردن ایده بر مبنای این رویکرد کار سختی است.
برای پیدا کردن یک ایده خوب به مشکلاتی که افراد در زندگی روزمره با آنها مواجه هستند بیشتر توجه کنید. نکته مهم در مورد این مشکلات این است که باید تعداد زیادی از افراد به دنبال یافتن راه‌حلی برای رفع آن باشند. به این ترتیب تولید محصولی که بتواند چنین مشکلی را حل کند کاملا منطقی است.
2. ایده تجاری را اجرا کنید
در مرحله بعد وارد فرآیند تولید حداقل محصول پذیرفتنی می‌شوید. ساخت این محصول به تیم شما این امکان را می‌دهد که اطلاعات بیشتری در مورد مشتریان بالقوه و بازخورد آنها نسبت به محصول به دست آورند.
برخی از طرفداران رویکرد استارتاپ ناب معتقدند که می‌توان از سرویس‌های جمع‌سپاری و جذب سرمایه جمعی مانند کیک‌استارتر (Kickstarter) نیز استفاده کرد. در این سرویس‌ها محصول را قبل از پایان روند تولید می‌فروشند. به این ترتیب هم سرمایه جذب می‌شود؛ و هم مشتریان با نام تجاری محصول بیشتر آشنا می‌شوند.
3. ایده کسب‌وکار را معتبر کنید
اعتبارسنجی محصول گام مهمی برای راه‌اندازی یک استارتاپ بر مبنای رویکرد ناب است. در این مرحله باید ایده تجاری خود را به دنیای واقعی وارد کنید. بنابراین باید MVP خود را با مشتریان واقعی در بازار تست کرده و بعد از جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها، ایده خود را عملی کنید.
با استفاده از این داده‌ها می‌توانید تصمیم بگیرید که آیا باید به ساختن محصول خود ادامه دهید یا آن را تغییر داده و استراتژی کسب‌وکار خود را متحول کنید. اگر نتایج حاصل از آزمایش MVP در بازار مثبت باشد؛ ضمن ترکیب بازخورد مشتریان، باید با استفاده از استراتژی اصلی خود به ساخت محصول ادامه دهید.
اگر این نتایج هم منفی و هم مثبت است؛ باید محصول و استراتژی کسب‌وکار خود را تغییر دهید و محصولی تولید کنید که خواسته‌ها و نیازهای مشتریان شما را بهتر برآورده کند.
اگر نتایج حاصل از آزمایش MVP در بازار منفی است؛ وقت آن رسیده که در محصول و یا استراتژی تجاری خود تغییری اساسی ایجاد کنید. منظور از تغییر چشم‌گیر استفاده از روش “چرخش استارتاپ” در کار است. این تغییر می‌تواند باعث برآورده شدن خواسته‌ها و نیازهای مشتریان شود.
در پایان باید گفت راه‌اندازی یک استارتاپ ناب برای کارآفرینانی که می‌خواهند با کم‌ترین بودجه کسب‌وکار خود را شروع کرده و محصول‌شان را روانه بازار کنند؛ یک انتخاب خارق‌العاده است. در حقیقت خلق یک استارتاپ ناب، چرخه‌های توسعه محصول را کوتاه کرده و این اطمینان را به وجود می‌آورد که محصول تولیدی کارآفرین، بر اساس فرآیند آزمایش و یادگیری، نیاز مشتریان را تامین می‌کند.
